La Vita Sancti Brunonis è un testo redatto per ordine del vescovo Pietro che resse la Chiesa di Segni dal 1179 al 1206 e durante il cui episcopato, Bruno venne canonizzato, nel 1183, dal papa Lucio III, nella stessa cattedrale della cittadina laziale dove aveva esercitato il suo ministero episcopale, soprattutto negli ultimi anni della sua vita terrena, e dove era stato sepolto.
Il testo di cui siamo disponiamo oggi è una copia eseguita "parola per parola" al tempo del vescovo di Segni Bernardino Callini, nel 1541, in sostituzione di una antico manoscritto custodito nell'archivio della cattedrale di Segni e probabilmente andato distrutto nell'incendio del 1557. Fu edito dal benedettino Mauro Marchesi nel 1651, a Venezia.
L’Autore della Vita Sancti Brunonis, chiamato dagli addetti ai lavori anche "L'Anonimo", dimostra un’approfondita conoscenza dei testi scritturistici e dei canoni agiografici in uso negli scrittori medievali, per questo si ritiene comunemente che sia un chierico. Il suo testo è in forma di Lectiones liturgiche, trenta per l'esattezza distribuite in cinque giorni, che venivano proclamate durante la recita dell’ufficio divino da parte dei chierici nella ricorrenza della festa, e quindi è stato composto in occasione della canonizzazione o anche immediatamente prima. Questo documento è particolarmente importante perché abbandona il genere letterario agiografico tipicamente medievale delle Legendae e utilizza invece delle narrazioni circostanziate e precise, frutto di indagini e studi, più aderenti alla verità dei fatti, che in qualche modo anticipano la metodologia con cui verranno istruiti i processi di canonizzazione nei periodi immediatamente seguenti.
Che la vita anonima non sia stata composta prima del 1183 lo si desume anche da un ulteriore dettaglio. L’autore nel descrivere il territorio della diocesi segnina, afferma che esso è costituito da sette «castella». I confini diocesani furono disegnati in questo modo con un privilegio di Lucio III[1] solamente il 4 novembre 1182, ben cinquantanove anni dopo la morte di Bruno e un anno prima della sua canonizzazione, e quindi la stesura del testo è posteriore o coeva al decreto papale che fissava i limiti della Chiesa di Segni.
[1] R. Grégoire, Bruno de Segni, p. 13.
VITA SANCTI BRUNONIS
Auctore anonymo, ex duobus Mss. collatis cum editione Mauri Marchesii.
Bruno episcopus, Signiæ in Latio (S.) - Biblioteca Hagiographica Latina (BHL) n. 1474
[Col. 0478D] Pag. 480
PROLOGUS
Beati Brunonis Signinæ sedis gloriosæ memoriæ venerabilis episcopi vitam, Salvatoris auxilio descripturus, ipsum supplici mente deposco, qui linguas infantium facit disertas, & aperit ora mutorum, ut donet mihi ad suam laudem, & auditorum ædificationem, hoc opus congruo sermone componere, ut non sit legentibus tædio, sed ad fructum eis proficiat animarum. Vos etiam [Col. 0478E] legentes rogo, ut si sermo incultus aures vestras pulsaverit, rudi stylo veniam detis, quia sapientes non quærunt diserta, sed fortia. Memineritis etiam, regnum Dei non in eloquentia, sed in fide consistere: salutem quoque seculo non ab oratoribus, sed a piscatoribus prædictam. Ego enim utpote pauper ingenio, cum verecundia præsens negotium aggressus sum, eo quod aurum, & argentum non sit mihi, quia imperitus sum sermone, & scientia; sed ne forte ab aliquibus in hoc opere præsumptionis argui valeam, noveritis me id ex mandato inchoasse venerabilis viri Petri, ejusdem sedis episcopi, qui memorato Sancto quartus in Pontificali dignitate successit. Cui non immerito obedientiam credidi, cum scriptum sit I Reg. 15. Quia melior est obedientia victimis, cujus tanta est virtus, ut res etiam impossibiles ad possibilem plerumque redigat facilitatem.
LECTIONES XXX In quas tota Vita distributa est. [Col. 0478F]
DIE PRIMA.
Lectio I. In paradiso Dei multiplices ac diversæ jugiter arbores oriuntur, non solum copiosis frondibus, verum etiam odoriferis floribus & fructibus salutiferis adornatæ. Quid enim aliud sancti viri sunt, nisi velut quædam arbores in domo Dei plantatæ; quorum affluentis verba doctrinæ, velut extensarum arborum folia, sub se quiescentes ab æstu vitiorum protegunt? Quorum gratissimæ opinionis fragrantia, & sanctæ conversationis exempla, velut quidam flores, nos ad amorem patriæ cælestis indesinenter attrahunt, & bonorum operum famelicos pascunt; de quibus dicitur in Canticis: Emissiones tuæ paradisus malorum punicorum cum pomorum fructibus. Cant. 4. Inter has arbores pretiosas B. Bruno Signinæ sedis episcopus, velut cedrus alta Libani, divina voluntate processit.
Lectio II [Col. 0479A]. Cujus non solum flores & fructus, [numerandus hic Sanctus,] id est virtutes & opera charitatis, nos & odore alliciunt & gustu reficiunt; sed etiam frondes, hoc est sanctæ prædicationis verba, magnum referunt legentibus & audientibus suavitatis odorem. Cui non incongrue adaptari potest ille psalmi versiculus: Justus ut palma florebit, & sicut cedrus Libani multiplicabitur, plantatus in domo Domini. Psal. 91. Et illud: Et erit tamquam lignum quod plantatum est secus decursus aquarum: folium ejus non defluet; & omnia quæcumque faciet, prosperabuntur. Psal. 1.
Lectio III. Beatus igitur Bruno, ex Lombardiæ provincia de villa, [a pueritia virtutibus ornatus:] quæ Soleria dicitur, duxit originem, humili quidem parentum exortus prosapia: velut in pauperis hortulo plerumque nascitur lilium, vel rosa: cujus pater Andreas, mater vero Squilla * vocabatur. Sed beatus Bruno genus suum virtutibus extulit, probis actibus decoravit. Nam ab ipso pueritiæ suæ tempore ita in suo pectore humilitati, & timori Domini, [Col. 0479B] qui est initium sapientiæ, sedem paraverat, ut non immerito in ipso spiritus Domini plenius requievisse crederetur, sicut scriptum est Isa. 66. Super quem requiescet spiritus meus, nisi super humilem, & quietum, & trementem sermones meos? In omnibus vero suis actibus, non ut puerilis ætas se habere solet, levis, aut insolens, sed gravis & maturus quotidianis profectibus apparebat.
Lectio IV. Proinde cum in monasterio S. Perpetui, [postea omnibus disciplinis instructus,] quod in Astensi episcopatu situm est, a parentibus esset traditus ecclesiasticis officiis instruendus, brevi spatio temporis, utpote puer capacis ingenii, & memoriæ singularis, non solum ecclesiasticis officiis, verum etiam singularibus disciplinis diligentius eruditus est. Deinde voluntate parentum se Bononiam transferens, liberalium artium doctrinæ vigilem curam exhibuit. Postquam vero non solum trivii sed etiam quatrivii a scientiam, cælestis gratiæ munere, plenius assecutus est; divinæ paginæ propensius operam dedit. Hauriebatque jam tunc sitibundo pectore euangelicæ fluenta doctrinæ, [Col. 0479C] quæ posset congruenti tempore sitienti populo mellito gutture eructare.
Lectio V. Dum autem in divinorum librorum doctrina præ suis etiam majoribus profecisset, [Psalterium explicat, fitque Senis canonicus;] ut dicere posset cum Propheta, Ps. 118: Super seniores intellexi, quia mandata tua exquisivi, rogatus a quibusdam Ultramontanis, psalterium secundum Gallicanam translationem compendiosa expositione percurrit. Postquam vero episcopali sublimatus est dignitate, ipsum juxta Romanam translationem, pleniori, & sublimiori stylo studuit explanare. Doctoris itaque nomen assecutus, & gratiam, Senas petiit; ubi ab episcopo, & canonicis honorifice susceptus, atque in canonicum majoris ecclesiæ gratanter admissus est.
Lectio VI. Post hæc vero quibusdam negotiis ipsum trahentibus, [unde Romam pergit adversus Berengarium.] ad Romanam Curiam accessit, atque a venerabili viro Petro Albanensi episcopo benigne susceptus hospitio est. Eodem tempore beato Gregorio Papa VII in Lateranensi palatio residente; de Sacramento corporis, & sanguinis Domini nostri Jesu Christi, a quodam magistro [Col. 0479D] Berengario, qui de eodem Sacramento minus fideliter sentiebat, gravis admodum agitabatur quæstio. Nec inveniebatur aliquis. qui cum eodem magistro de tanti mysterio Sacramenti disputare præsumeret: tum quia magister ille in quæstionum conflictu nimis erat exercitatus: tum quia in hujusmodi fides non habet meritum, cui humana ratio præbet experimentum.
DIE SECUNDA.
Lectio I. [Superato Berengario destinatur episcopus] Quia vero jam tempus advenerat, quo athletæ Christi Brunonis probitas, ac scientia universis in Curia Romana claresceret, de voluntate summi Pontificis, cum eodem magistro certamen disputationis aggressus, ipsum rationabili assertione ad viam veritatis a suo revocavit errore, atque ad Catholicæ fidei unitatem per Dei gratiam reduxit: gubernator etenim in [Col. 0479E] tempestate dignoscitur, in acie miles probatur; & navis, quæ forti compage solidata est, procellis irruentibus non foratur; & arbor, quæ firma radice fundata est, ventis pulsantibus non movetur. Tunc summus Pontifex, considerata viri a Deo dilecti constantia Brunonis, & virtute; accersito ad se Albanensi episcopo ait; Hominem Dei, quem tecum hospitio suscepisti, tibi affectuose commendo. Existimo enim, quod per ipsum Ecclesiæ Dei magna poterunt obsequia, donante Domino, provenire. Altera vero die Dominus Papa eidem episcopo de fratrum suorum consilio, & voluntate mandavit, ut ad Signinam civitatem accedens, quæ proprio tunc erat viduata pastore, canonicis ecclesiæ sanctæ Mariæ salubri persuaderet consilio, ut talem virum, tamque prudentem, sibi eligerent in pastorem.
Lectio II. [viduatæ Signinæ ecclesiæ,] Tunc episcopus Albanensis, lætus & hilaris ad hospitium reversus, dixit ei; Frater Bruno, mandatum nobis instat Apostolicum, ut ad partes Campaniæ pro quibusdam causis proficisci debeamus; rogo ut comiteris nobiscum, gratamque nobis [Col. 0479F] exhibeas societatem. Qui [ait præto sum] & ascendentes equos, usque ad radicem montis Signinæ civitatis pariter pervenerunt. Tunc episcopus sancto Brunoni dixit; In civitate, quæ in isto monte sita est, quædam nobis imminent expedienda negotia: ibique si placet, honeste hodie poterimus hospitari. Cui Sanctus respondit; Quod bonum est in oculis vestris facite, ego enim paratus sum facere, quod vestræ placuerit voluntati. Tunc ascendentes in civitatem, apud ecclesiam S. Mariæ a canonicis cum honore suscepit, atque ibidem hospitati sunt. Sero autem cum S. Bruno, assistentibus sibi pro reverentia & honore canonicis ejusdem ecclesiæ, quieti membra daturus, recubuisset in lecto, dixine fertur; Hæc est requies mea. Cui episcopus Albanensis respondit; in seculum seculi. De qua videlicet responsione mirari cœpit beatus Bruno, & attentius cogitare, quid sibi vellet ejusmodi responsio: cujus rei causam e post facto cognovit.
Lectio III. [ad quam ductus, mox eligitur,] Mane autem illucescente, beatus Bruno ad suggestionem Albanensis episcopi luculentum fecit in capitulo de vitula [Col. 0480A] rufa sermonem. Completo itaque sermone, episcopus continuo, seorsum a B. Brunone, canonicis est locutus, eisque suadere cœpit, ut talem virum, tamque prudentem sibi eligerent in pastorem. Protinus vero canonici, deliberato inter se salubri consilio, in beati Brunonis electione unanimiter convenerunt. Divinæ siquidem voluntatis erat, ut lucerna super candelabrum posita, universis in domo Domini consistentibus manifesta luce claresceret. Et ut fidelis servus & prudens commissa sibi cælestium talenta donorum subjecto gregi fideliter dispensaret: consummato feliciter cursu, a cælesti patrefamilias æternæ beatitudinis præmia suscepturus. Episcopus itaque Albanensis, canonicorum voluntate comperta, consuluit eis, ut aliquos ex canonicis ad summum Pontificem destinarent, qui eidem ipsorum concordiam, & unanimitatem de pastoris electione patefacerent.
Lectio IV. Episcopo itaque Albanensi cum B. Brunone ad Urbem reverso, [& a Papa confirmatur,] canonici Signinæ ecclesiæ aliquos ex fratribus [Col. 0480B] suis prudentioribus ad summum Pontificem direxerunt, qui suæ confirmationem electionis ab eo suppliciter expostularent. Protinus vero beatus Papa Gregorius episcopo Albanensi secreto mandavit, ut sanctum Brunonem modis, quibus posset, induceret, ut Signinæ ecclesiæ petitioni non contrairet, & talentum scientiæ sibi commissum, & traditum, in sudario non absconderet, quod in episcopali officio utiliter posset expendere, atque opportune multiplicare. Tunc S. Bruno, licet huic oneri pariter & honori imparem se assereret, & minus idoneum se reputaret; tamen ne divinæ videretur voluntati resistere, cui tantorum vota cognoverat convenire; factæ de se electioni humiliter consensit. Ad hoc autem onus officii suscipiendum, quædam visiones ipsum maxime induxerunt, quas se præteritis noctibus vidisse testabatur.
Lectio V. Quædam siquidem virgo admirandi decoris in visione sibi noctis apparuit, [visione primum commonitus,] quæ manu ejus accepta, ipsum per Lateranense palatium quasi spatiandi gratia [Col. 0480C] deducebat, & aureo annulo, quem manu gestabat, annulari digito S. Brunonis immisso, virgo Christi ad propria revertebatur. In quo videlicet annulo quasi desponsationis arrham significari postmodum intellexit, quia Signina sibi ecclesia fuerat desponsata. Nocte vero sequenti eamdem sibi virginem apparuisse, & in uno canistro septem alia canistra sibi obtulisse referebat. In majori namque canistro Signinam civitatem: in septem vero minoribus canistris septem castella Signinæ ecclesiæ subjecta significari dicebat. De manu itaque summi Pontificis munere consecrationis accepto, suis comitatus clericis ad Signinam pervenit ecclesiam: ubi ab universo clero, & populo cum summo honore, magnaque lætitia susceptus est, atque in episcopali sede collocatus. Omnesque tam clerici, quam laici, viri cum mulieribus, pusilli cum majoribus in hymnis, & laudibus glorificabant Dominum, qui talem ac tantum Signinæ ecclesiæ concessit Pastorem.
Lectio VI. Beatus igitur Bruno episcopi officium, & Pastoris nomen adeptus [Col. 0480D] magnopere satagebat, ut concordaret vita cum nomine, [eamque ecclesiam egregie instruit.] professio cognosceretur in opere; ut convenirent vita, & doctrina, manus & lingua; quia si voci vita non discordet, si vox vitam non remordet, tunc reverentia divinæ laudis dulcis est symphonia. Non enim ignorabat, quia tantum debet actionem populi actio transcendere præsulis, quantum distare solet a grege vita pastoris. Primum ergo juxta mandatum Apostolicum 2 Tim. 3 irreprehensibilem se in omnibus exhibere cœpit, sobrium, castum, humilem, mansuetum, atque benignum. In incessu quoque, in stratura, in habitu, & in omnibus motibus suis nullius umquam offendebat aspectum: sed omnes actus sermonesque suos modesta semper gravitate moderabatur. Erat enim in sermone verax, in judicio justus, in consilio providus, in disponendo industrius, in jubendo discretus, & in universa morum honestate præclarus. [Col. 0480E]
DIE TERTIA.
Lectio I [Operibus caritatis intentus,]. Proinde gregis sui circa custodiam, vigilem curam & attentissimam exhibebat diligentiam, ne lupus rapax sub sua custodia ovile Domini posset irrumpere, ovesque, sibi commissas aliquatenus perturbare. Circa. vero opera charitatis, & eleemosynarum ita erat attentus, ut nihil aliud cogitare videretur. Vestiebat nudos, esurientes alebat, peregrinos hospitio recipiebat, & omnibus pariter indigentibus subvenire curabat. Nam manibus plenis semper subvenit egenis. Ita ut cum beato Job dicere posset, Job. 31 & 29, Foris non mansit peregrinus. Ostium meum viatori patuit. Oculus cæco fui, & pes claudo. Pater eram pauperum, & causam, quam nesciebam, diligentissime investigabam. Præterea Christi sedulum exhibebat officium, & non diebus, neque noctibus a divinis colloquiis & ab oratione cessabat. Divinorum vero voluminum lectioni jugiter insistebat, & in lege Domini meditabatur die ac nocte: utpote qui sacram [Col. 0480F] Scripturam non solum perspicaciter intellexit, verum etiam eleganter exposuit; sicut manifeste poterunt experiri, qui suas expositiones, atque sermones tam in novo, quam in veteri Testamento legere studuerint, vel audire.
Lectio II. Beatus siquidem Bruno non secundum litteram occidentem, [sacræ Scripturæ intelligentiam ostendit,] sed secundum spiritum vivificantem, rationale, quod summo pontifici congruebat, in quo videlicet continebatur manifestatio, & veritas, assidue ferebat in pectore, quia in mente sua semper erat veritatis cognitio manifesta. Non enim ignorabat, mandatum fuisse in veteri Testamento, ut vectes, quibus arca fœderis ferebatur, annulis ipsius arcæ jugiter essent inserti, ut cum arca esset ad locum aliquem deferenda, nulla de intromittendis vectibus fieret mora. Quia videlicet doctores Ecclesiæ qui per vectes significantur, quatuor Euangeliorum lectioni, atque doctrinæ incessanter debent insistere, ut arcam Ecclesiæ Domini, hoc est Christi Ecclesiam, in toto orbe terrarum valeant [Col. 0481A] circumferre. Hinc enim est, quod cum Salvator humani generis de quinque panibus turbas vellet reficere, prius ipsos benedixit, ac fregit, ac deinde per discipulorum manus turbis fecit apponi, quia sacras Scripturas prius per se disserendo exposuit, ac postmodum earum doctrinam per suos discipulos, & doctores Ecclesiæ fidelium populis erogavit. Hinc est etiam, quod doctores S. Ecclesiæ columbarum assimulantur oculis, quæ lacte sunt lotæ, & resident juxta fluenta plenissima. Doctor itaque B. Bruno bonus, qui salientes aquas in vitam æternam de fontibus hauserat Salvatoris, derivare fontes suos foras, & in plateis suis salutis aquas dividere non cessabat.
Lectio III. Parvulos lacte doctrinæ simplicioris alebat: [quam in omnes partitur.] provectos vero solido cibo pascebat. Suscipiebat infirmos, consolabatur pusillanimes, publice peccantes coram omnibus arguebat: principibus, & tyrannis se exhibebat Joannem, Ægyptiis Moysen, fornicantibus Phinees: Eliam idololatris, Eliseum [Col. 0481B] avaris, Petrum mentientibus, Paulum blasphemantibus, negotiantibus Christum: ita ut dicere posset cum Apostolo, Omnibus omnia factus sum, ut omnes lucrifacerem. 1 Cor. 9. Verum quia pretiosa unguenta plenius redolere nesciunt, nisi commota, & electarum aromata specierum sui odoris fragrantiam, non nisi cum conteruntur, vel incenduntur, expandunt; Vir iste sanctus quam fortis, & patiens in persecutione fuerit, compendioso duxi stylo perstringere, ne sermo prolixior tædium valeat in auditorum mentibus generare. Sacrosancta mater Ecclesia, velut Petri navicula inter hujus mundi procellas, & turbines inviolata permanet, & illæsa, illo gubernatore, qui ventis imperat, & mari, ipsam regente, & ad portum dirigente salutis. Cum igitur ea tempestate plurimas sustineret persecutiones, non solum ab extraneis, verum etiam a suis, qui eam defendere debuerant, quos ipsa nutrierat, & exaltaverat, ita quod dicere posset [Col. 0481C] cum propheta, Filios enutrivi, & exaltavi, ipsi autem spreverunt me.
Lectio IV. Unus ex filiis Belial, Aynulfus videlicet, quondam Signinæ civitatis comes, [A tyranno Aynulfo captus,] præsumptione temeraria ausus est in Christum Domini, videlicet beatum Brunonem manus injicere violentas, ipsumque carcerali custodiæ mancipare. Cum enim idem Sanctus die quadam ab urbe reverteretur, ubi consueverat Apostolicis interesse consiliis, & ecclesiastica de mandato summi Pontificis tractare negotia, memoratus comes in itinere sibi obviam venit, & tamquam unus ex iis, qui loquuntur pacem cum proximo suo, mala autem in cordibus eorum, Episcopum callida fraudulentia salutavit: a quo cum fuisset resalutatus, usque ad radicem montis, in quo castrum Viculi situm erat, colloquendo pariter pervenerunt. Ubi cum comes malignus ad hospitium Episcopum invitasset; ipseque nihil mali suspicans, gratias ageret, dicens, ad ecclesiam suam velle reverti; prædictus iniquitatis filius, imo peccati servus, fraudem, quam mente prætexerat, operis exhibitione detexit, dicens Episcopo; Velis nolis, nobiscum venies, nec nostras manus prius evades, quam Signinam nobis [Col. 0481D] restitui facias civitatem, quam de jure nostri comitatus constat existere. Et his dictis, non considerata tantæ personæ gratia, Dei timore postposito, & ecclesiastici Ordinis reverentia, servum Domini Brunonem, cum suis clericis servientibus capiens, in castrum Viculi violenter adduxit, ipsumque Sanctum in ejusdem castri turri carcerali custodiæ mancipavit, ubi pro scabello, in quo sedere posset, papilionem centum solidorum b dedisse memoratur. Verum quia sicut scriptum est, Prov. 28, Justus ut Leo confidens absque terrore erit, beatus Bruno, sicut non extollebatur prosperis, ita nec frangebatur adversis. Quod enim facit flagellum grano, fornax auro, torcular vino, vel oleo; hoc facit persecutio viro sancto. Vasa siquidem figuli fornax probat, & homines justos tentatio tribulationis. [miraculis se manifestat,]
Lectio V. Cum autem Sanctus in custodia teneretur, ad declarandam fidei suæ constantiam, magnum dignatus est Dominus [Col. 0481E] operari miraculum. Nam cum die quadam magnam Sanctus pateretur sitim, cuidam famulæ domus mandavit, ut sibi de aqua fontis afferret; quæ cum allata fuisset, protinus ut Vir Dei, signo crucis edito, de ipsa gustavit, vinum optimum esse cognoscens, mulierem reprehendit, dicens; Ego aquam afferri præceperam, tu quare mihi vinum portasti? At illa cum juramento cœpit afferere, se de fontis aqua tulisse. Tunc Sanctus rursum de aqua jussit afferri. Quæ iterum ad Viri Dei benedictionem, in vinum conversa est. Et hoc tertio factum est. Omnipotens enim Dominus, qui consuevit magnificare Sanctos suos, B. Brunonis constantiam, & virtutem hujus miraculi voluit ostensione monstrare; per aquam siquidem in sacra Scriptura persecutio, vel quælibet adversitas plerumque intelligitur, quam Sancti viri cum magno desiderio propter justitiam sustinere consuevere. Unde scriptum est; Beati qui persecutionem patiuntur propter justitiam. Matth. 5. Et illud, Ibant Apostoli gaudentes a conspectu concilii, quoniam digni habiti sunt pro nomine Jesu contumeliam [Col. 0481F] pati. Act. 5. Per vinum vero Sanctorum virtus, atque constantia, vel etiam æterna lætitia, quæ ipsis post hujus vitæ stadium promittitur, non incongrue significatur. Unde Discipulis dicit Dominus in Euangelio; Tristitia vestra vertetur in gaudium. Potest etiam per aquam lex Mosaica, per vinum spiritualis intelligentia significari: sicut de primo Domini miraculo, quo de aqua vinum fecit, quidam bonus versificator ait; Mutat aquam, præstat vinum, sic se manifestat verbum divinum. Lex est aqua, gratia vinum.
Lectio VI. [sed paulo post dimittitur] Beatus namque Bruno aquam in vinum convertit, quia non solum quinque libros Moysi spiritualiter exposuit, verum etiam Psalterium, Esayam Prophetam, Regum libros, Job quoque, & alia plurima in Scriptura sacra satis eleganter, aspiratione S. Spiritus explanavit c. Memoratus itaque comes malignus videns se sua penitus intentione frustratum: considerans etiam de injuria Sancto illata sibi plura imminere pericula, recepta ab ipso aliquanta pecunia, retentisque sibi equitaturis, quas abstulerat, sanctum Brunonem episcopum cum [Col. 0482A] multa verecundia, & rubore dimisit, nihil præter peccatum & infamiam, exceptis his quæ diximus, de perpetrata iniquitate reportans. Cum idem comes valde metueret, ne suus Episcopus hoc factum graviter ad animum revocaret, graviusque suam ulcisceretur injuriam; beatus Bruno, quem Spiritus sancti expleverat gratia, cujus mentem perfecta charitas possidebat, peccatum istud eidem comiti ex toto corde dimisit, asserens, suis exigentibus meritis, divinæ fuisse permissionis, ut filius in patrem manus injiceret violentas. Exhortatus est quoque ipsum comitem, ne propter hoc suum auxilium in suis opportunitatibus exposcere dubitaret, promittens se sibi suisque filiis nullatenus defuturum.
DIE QUARTA.
Lectio I. Mandavit quoque universis amicis & parochianis suis, ut eidem comiti in hac parte malum pro malo non redderent, [Punito divinitus tyranno,] nullumque sibi damnum propter hoc factum, vel injuriam irrogarent. Verumtamen [Col. 0482B] Deus, judex justus, qui sicut nullum bonum irremuneratum, ita nullum malum etiam impunitum relinquit: Qui reddit unicuique secundum opera sua, Rom. 2. Injuriam Servo suo illatam, in præsenti seculo non reliquit inultam. Non enim longo post tempore, eidem comiti graves insidias, & persecutiones ab inimicis ejus excitari permisit: ita ut castrum & turrim, in qua Sanctum incarceraverat, amitteret: & licet illud castrum sæpe recuperaverit, pluriesque perdiderit, numquam tamen illud unius mensis spatio potuit possidere in pace. Ad tantam denique paupertatis inopiam devenit, ut vix stipendia vitæ posset habere. Cui tamen sanctus Bruno, sicut promiserat, sæpius in suis necessitatibus studuit subvenire; ipsique, nec non & filiis ejus vestes, pecuniam, aliaque necessaria sæpe largitus est; adimplens illud euangelicum mandatum, quo dicitur; Diligite inimicos vestros; benefacite his, qui oderunt vos. Orate pro persequentibus, & calumniantibus vos. Matth. 6. Hucusque de jam dicti [Col. 0482C] comitis scelere & pœna, de Episcopi quoque patientia, & charitate circa ipsum exhibita satis dictum esse arbitror. Nunc de transitu ejusdem Sancti ad Casinense monasterium, & de duarum executione legationum, quarum altera in Francia, altera in Sicilia functus est, de pseudo quoque monachorum, & falsorum fratrum persecutione, quam idem sanctus Episcopus in Casino monte sustinuit, succincto, sicut Dominus dederit, sermone narrabo.
Lectio II. Cum igitur, procedente tempore, Dominus Paschalis Papa secundus beatum Brunonem secum in Apuliam duxisset, [ad solitudinem anhelat,] contigit ipsum pondere magno ægritudinis pergravari: in qua videlicet infirmitate flagranti desiderio cupiens a curis secularibus secedere, & ad claustri solitudinem transmigrare, super hoc a Domino Papa licentiam postulavit. Summus vero Pontifex, licet ei, totique Curiæ hoc admodum esset molestum, quia talis, tantaque persona sibi tam in consiliis, quam in universis Ecclesiæ negotiis expediendis præ ceteris eo tempore utilis erat, [Col. 0482D] & necessaria; tamen quia ipsum contristare nolebat, ne forte hac occasione infirmitatis languor invalesceret, suam petitionem post multam precum instantiam exaudivit . Episcopus igitur, per divinam gratiam sanitate recepta, mox ad Casinense monasterium iter arripuit. Sed Dominus Papa nolens ipsum ab Urbis confinio nimium elongari, mandavit ei, ut in Casinensi monasterio habitum religionis acciperet. Quo cum S. Bruno juxta mandatum Apostolicum pervenisset, tam ab abbate Odorisio, qui tunc monasterio eidem præerat, quam ab universis ejusdem ecclesiæ fratribus honorifice valde susceptus est, ibique secundum beati Benedicti regulam, facta professione, habitum religionis accepit. factusque Casinensis monachus,]
Lectio III. Factus itaque monachus, magnis in eodem loco cœpit pollere virtutibus, & quasi vas aromatum, de cælestium unguentorum fragrantia inaspirabat sociis suavitatis odorem, ita ut tota domus repleretur ex odore unguenti. Universi fratres sui, qui [Col. 0482E] spiritu Dei agebantur, per ipsum invitati, & tracti currebant in odorem unguentorum suorum. Abbati siquidem suo devotum & obedientem, fratribus vero se mansuetum & humilem exhibebat. Circa divina vero obsequia tempestivus ac devotus, jugiter in vigiliis & orationibus sedulus erat. Circa omnes seipsum bonorum operum præbebat exemplum, & sicut oliva fructifera in domo Domini, & ut vitis abundans de sua sancta conversatione, virtutum germina propagabat. Unde factum est, ut ex ingenti necessitate a summo Pontifice ad Galliarum partes, cum sui abbatis licentia transmissus, legationis ibidem officio fungeretur.
Lectio IV. [Legationibus fungi cogitur:] Hi pro Christo legatione functus, post aurum non abiit, nec speravit in pecuniæ thesauris, non requirens juxta mandatum Apostoli datum, sed fructum ubique. Apostolicæ Sedis auctoritate synodum e celebravit, in qua studuit errata corrigere, atque statuta salutaria utiliter ordinare, & elaboravit, fretus dextera cælestis auxilii, in eisdem partibus reformare pacem populis, [Col. 0482F] ecclesiis ordinem, moribus disciplinam; non enim potuit aliter docere, cui spiritualis gratia exsuperabat ad meritum, & operum efficacia non deerat ad exemplum. Alteram quoque in Siciliam legationem simili diligentia executus est, tam in corrigendis moribus, quam etiam in virtutibus inserendis, multiplices bonorum operum fructus omnipotenti Domino reportando. Cum autem de Gallia reverteretur, in itinere sibi latrones insidias posuerunt, volentes eum suis facultatibus spoliare. Cum autem Sanctus illis appropinquasset, tanto in ejus aspectu divinitus sunt terrore percussi, ut ad pedes ejus cum reverentia procidentes, de malo proposito veniam peterent, ipsique in conductu itineris, quantum sibi placuit, obsequium exhiberent.
Lectio V. [unde reversus abbas eligitur,] Post hæc reversus de legatione, exacto vero quinquennio, defuncto quoque Odone, qui Odorisio in prælatione successerat, beatus Bruno de communi fratrum consilio eligitur in abbatem, & qui Liæ lippientis olim consortia fugiens ad Rachelis aspirabat amplexus, intermisso Mariæ residents [Col. 0483A] juxta pedes Domini officio; cum Martha, quæ occupatur erga plurima, iterum coactus est ministrare. Quamvis igitur invitus huic oneri, potius quam honori supponeret humeros, ad communem tamen fratrum instantiam, abbatiæ suscepto regimine, in dilectione quidem filiorum paternum exhibebat affectum, in doctrina vero morum, & regulæ disciplina magistri non omittebat officium. In suscipiendis hospitibus charitatis cum omni diligentia debitum exsolvebat: per incrementa namque temporum, & officiorum, crescebant in eo jugiter gratiarum charismata, & cælestium dona virtutum. Non puto prætereundum miraculum, quod Dominus ad hujus Sancti merita declaranda, in eodem monasterio dignatus est demonstrare: nam cum die quadam ecclesiam S. Thomæ extra castrum Vallis frigidæ solenniter dedicans, omnipotenti Domino salutarem ibidem hostiam obtulisset, & de aqua perfusionis [Col. 0483B] ejus mulier arreptitia gustasset, spiritus immundus ex ea protinus exivit, & ad eam redire amplius non præsumpsit.
Lectio VI. Verum sicut inter flores odoriferos infelix lolium, [sed subortis turbis cedit.] & steriles dominantur avenæ; sicut rosa, quæ redolet, crescit cum spina, quæ pungit; sic etiam in trino fidelium ordine mali bonis inveniuntur admixti, quorum exercitio justi proficiunt, & velut aurum in conflatorio, ex malorum persecutione clarius elucescunt. Hinc enim de sponsa in Canticis dicitur; Cant. 2. Sicut lilium inter spinas, sic amica mea inter filias. Hinc etiam ad Ezechielem Dominus dicit, Ezech. 2. Fili hominis .... increduli, & subversores sunt tecum, & cum scorpionibus habitas. Hinc est quod in Apocalypsi angelo Pergami ecclesiæ Dominus dicit: Scio ubi habitas, ubi sedes est sathanæ, & tenes nomen meum, & non negasti fidem meam. Apoc. 2. In Casinensi itaque monasterio, exceptis paucis qui manus suas lavabant inter innocentes, conventus erat malignantium monachorum, qui professionem monasticam habitu profitebantur, sed operibus denegabant: quia cum in sua professione abnegassent carnalia desideria, quæ militant [Col. 0483C] adversus animam, toto mentis affectu redierant in Ægyptum, ad pepones & allia: qui derelicto pallio, fugerant ab Ægyptia, crucem Domini quidem portabant, sed in angaria abbatis doctrina eis erat odibilis, & salutaris medicina videbatur illis poculum mortis.
DIE QUINTA.
Lectio I. Spiritus namque immundi, qui eos ad tempus reliquerant, videntes eorum domos exterius ornatas habitu religionis, [Accusatus apud Papam,] interius vacuas virtute charitatis, assumptis secum aliis septem spiritibus nequioribus, ad eos reversi plenius possidere cœperunt, & facta sunt posteriora illorum hominum deteriora prioribus. Hi siquidem diabolicis suggestionibus instigati, in abbatem suum conspirationem facientes, ipsum apud summum Pontificem accusarunt: scientes eum indignationem Domini Papæ Paschalis graviter incurrisse, pro eo quod beatus Bruno ipsum publice reprehenderat, de privilegiis [Col. 0483D] Henrico regi, contra libertatem Ecclesiæ, atque canonica statuta concessis; dicens illa irritari debere penitus & cassari. Pro his & hujusmodi assertionibus summus Pontifex indignatus, memoratis monachis Apostolicas litteras destinavit, mandans ut B. Brunoni amplius non obedirent, sed alium abbatem sibi eligerent, asserens eisdem litteris, ipsum abbatem simul & episcopum esse non posse. Ex quarum continentia litterarum iidem monachi occasione accepta, illum non solum contumeliis, verum etiam verberibus animo irreverenti & infrunito afficientes, de monasterio ejecerunt. Plerique tamen ex monachis, qui spiritu Dei agebantur, super Patris injuria magno sunt dolore commoti, ipsumque libenti animo revocassent, nisi timuissent mandatis Apostolicis obviare. Pseudo quidem monachi in claustro sunt veluti arundo exterius nitida, interius vacua in horto: [Col. 0483E] sicut mulier fatua in domo; quasi struthio pennata in deserto.
Lectio II. [ad priorem sedem suam revertitur,] Itaque cum S. Bruno ad episcopatum suum reversurus iter arriperet, memorati fratres, qui de Patris recessu filiali lamentabantur affectu, illum interrogasse feruntur, utrum essent amplius ipsum in hujus vitæ peregrinatione visuri? Quibus Sanctus euangelica respondit sententia; Non me videbitis amodo, donec dicatis, Benedictus qui venit in nomine Domini. Matth. 21. Quæ videlicet prophetia post ejus obitum noscitur fuisse completa. Nam filios iniquitatis, qui contra patrem suum erexerant calcaneum, divina ultio subsecuta est. Ex ipsis namque alii cæcitatis caligine percussi; alii pedum, vel manuum officio privati: alii vero insanabili sunt membrorum debilitate contracti, ut nullus illorum esset immunis a pœna, qui esse noluerunt immunes a culpa, ut ex infirmitate corporis atrocitas patesceret criminis, & corporalis in eis ostenderet inflictio pœnæ, quam execrabilis apud Deum. & homines fuisset tam horribilis commissio culpæ. Unde factum est, ut quidam eorum reatum suum cognoscentes, pœnitentiam agerent. Et cum procedente [Col. 0483F] tempore Joannes bonæ memoriæ Signinæ sedis episcopus, qui eidem Sancto tertius in episcopatu successit, ad Casinense monasterium divertisset, præfati monachi eidem episcopo peccatum, quod in beatum Brunonem commiserant, cum magna sunt contritione cordis confessi, suppliciter rogantes, & postulantes ab eo, ut de reliquiis beati Præsulis aliquam illis portiunculam concedere dignaretur, quatenus qui viventi de commisso reatu minime satisfecerant, saltem post obitum, ipsum in suis ossibus venerantes, precibus ejus veniam possent a Domino promereri.
Lectio III. [ubi summo applausu exceptus est.] His breviter transcursis, ad reditum memorati Præsulis sermonis nostri materiam convertamus. Cum igitur vox exultationis & lætitiæ clero & populo Signinæ civitatis de reditu sui Pastoris insonuisset, gavisi sunt gaudio magno valde, nec erat aliquis inter eos, de cujus ore non personaret gratiarum actio, & vox laudis. Omnes enim pariter in hymnis & confessionibus benedicebant Dominum, qui eis restituere dignatus est Pastorem, & Episcopum animarum suarum. Cum appropinquasset autem, [Col. 0484A] exeuntes ei obviam extra civitatem, cum lætitia & exultatione magna, perduxerunt illum ad ecclesiam gloriosæ Dei Genitricis Mariæ, ubi congruo ordine completa oratione, clericis primum in osculo pacis a B. Brunone receptis, deinde laicis ad manus ejus & pedes certatim procidentibus, facta est ad invicem magna congratulatio, qualem exhibere solent filii patribus, vel parentes filiis de longa peregrinatione reversis.
Lectio IV. Deinde vero accepta benedictione, universi sunt ad propria cum gaudio reversi, [Summa Signiensium in ipsum reverentia,] laudantes & glorificantes Deum. Non est silentio transeundum, qualiter populus ejus, & oves pascuæ ejus, ipso in monasterio permanente, scriptis Apostolicis eos ad electionem alterius invitantibus, responderunt. Nam tale super hoc summo Pontifici feruntur dedisse responsum: Nos, inquiunt, peccati non sumus conscii, pro quo Signina ecclesia suo pastore debeat viduari. Unde sciatis nos ipso vivente alium nullatenus recepturos: sed ipsum ipsum repetimus, ipsum cum desiderio jugiter exspectamus, sperantes de Dei misericordia quod desiderium pauperum [Col. 0484B] exaudiet Dominus, & ipse intelliget clamorem nostrum, qui facit judicium injuriam patientibus, & non derelinquit sperantes in se. Omni autem anno, quamdiu permansit in monasterio, de manu ejus chrisma, & sanctum oleum susceperunt, quia charissimo venerabantur affectu.
Lectio V. Beatus igitur Bruno considerans se de commisso sibi grege redditurum in districto Dei judicio rationem, [& mutuus ejus pro ipsis zelus,] vigilanti studio procurabat subditorum suorum errata corrigere, & eos ad frugem melioris vitæ salutaribus monitis incitare, & quasi currus Israël & auriga ejus filios suos sustentabat per patientiam, & regebat per disciplinam. More siquidem periti medici, pro diversitate morborum vinum & oleum pro curandis vulneribus adhibebat. Semper enim in archivio sui pectoris cum tabulis testamenti conjuncta erant & virga destrictionis, & manna dulcedinis. Maxime autem subditos suos exhortabatur ad tentationum & passionum tolerantiam: ostendens quia non coronabitur, nisi qui certaverit. 2 Tim. 2. [Col. 0484C] Quia nisi præcesserit pugna, non potest esse victoria. Ubi autem præcesserit in pugnæ congressione victoria, tunc dabitur vincentibus & corona. Omnes autem qui pie volunt vivere in Christo, persecutionem patientur. 2 Tim. 3. Aiebat autem, Non esse condignas passiones hujus temporis ad futuram gloriam, quæ revelabitur in nobis. Rom. 8. Cum autem tempus advenisset, quo Dominus Sanctum suum de præsentis exilii peregrinatione ad cælestem patriam vocare decreverat, beatus Bruno transitum suum divina revelatione prænoscens, clerum & populum Signinæ civitatis ad se vocari fecit exhortaturus eos ad viam salutis æternæ.
Lectio VI. Cumque ad eum populus convenisset, [usque ad mortem, quam piissime obit.] quia membra corporis ejus jam febrilis calor invaserat, ministrorum manibus sustentatus, & fenestræ suæ domus innixus, populum exspectantem, suæque doctrinæ fluenta sitientem, de fidei constantia, & fraterna dilectione, necnon & bonorum operum perseverantia compendioso, salubrique [Col. 0484D] sermone commonuit, ostendens, quoniam perseverantis est salus, nec aptus regno cælorum creditur, qui retro respicit, postquam ad aratrum manus misit. Hinc est quod Apostolus gentium ea quæ retro sunt obliviscens, in anteriora semper extenditur, donec supernæ vocationis bravium consequamur. In veteri quoque Testamento virtus holocausti minuitur, si cauda cum membris reliquis non crematur. Joseph nisi talarem tunicam indueret, in polimita tunica patri non placeret. Hinc est etiam quod sacrificium vespertinum Deo gratius esse perhibetur. Quia, ut Scriptura sonat, sinis, non pugna coronat. Præmia justorum pendent ex sine laborum. Salvator enim noster usque in finem seculi cum suis fidelibus se perseveraturum promittit, ut tam diu perseverare nos doceat, donec status in nobis melior seculi consummetur. Completo vero sermone, prædixit eis, nullum de cetero tyrannum in Signina civitate turrim, vel quamlibet munitionem ad ipsorum jacturam vel oppressionem ædificaturum, [Col. 0484E] ipsosque grata libertate, divini dono muneris, perpetuis temporibus gavisuros. Et his dictis, valedicens omnibus, extenta manu benedixit eis. Deinde reversus ad lectum, facta confessione, cælestiumque Sacramentorum perceptione munitus migravit ad Dominum quinto decimo Kal. Augusti, anno quinto Pontificatus Domini Calixti Papæ secundi, sui vero episcopatus quadragesimo quarto. Corpus autem ejus sepultum est in ecclesia Signina, cum debita reverentia & honore: in qua Deus per ipsum jugiter miracula operatur, cui gloria sit, & honor in secula seculorum. Amen.